De vraag naar internationale vrijwilligersvakanties neemt af, signaleren reisorganisaties. Dit als gevolg van discussies over ‘weeshuistoerisme’. Een nieuwe vereniging moet het tij keren.

‘Goed doen’ in het buitenland tijdens je vakantie: het werd steeds populairder in de jaren negentig. Tot een paar jaar geleden kon je er goede sier mee maken op Facebook. Maar vrijwilligersvakanties hebben een slecht imago gekregen, zo blijkt uit een rondgang van de Volkskrant langs achttien aanbieders van zulke trips naar het buitenland. 

 Het aantal belangstellenden voor vrijwilligerswerk tijdens een vakantie is recent gedaald, volgens de helft van deze organisaties. Vijftien reisaanbieders hebben zich nu verenigd in Volunteer Correct. De leden van deze nieuwe belangenvereniging hebben strenge kwaliteitsrichtlijnen opgesteld voor vrijwilligersreizen.

In de jaren negentig vertrokken jaarlijks duizenden Nederlanders, vooral jonge vrouwen, om in Azië, Afrika of Latijns-Amerika te werken op een school, in een kindertehuis of bij een sociaal project. Sinds het VN-kinderfonds Unicef in 2014 begon met een campagne tegen vrijwilligerswerk in weeshuizen, is het besef ontstaan dat dit werk niet altijd even nuttig of ethisch verantwoord is. Soms bleken buitenlandse vrijwilligers, alle goede bedoelingen ten spijt, arbeidsplaatsen in te nemen van de bevolking.

In Nepal en Cambodja werden tehuizen bewoond door kinderen die geen wees waren. Ze waren bij hun ouders weggekocht om te voorzien in de vraag van westerse vrijwilligers die grif betaalden om een tijdje ‘goed te doen’ door met deze kinderen te werken.

Foto’s van bijvoorbeeld werk in een Malawisch of Nepalees weeshuis kunnen door dit soort schandalen vaker rekenen op kritische reacties. Zo steekt de website Humanitarians of Tinder de draak met vrijwilligers die foto’s van dit soort activiteiten op datingwebsites zetten.

Imagoschade

Vrijwilligersorganisaties liepen hierdoor een deuk op in hun imago, ook als zij niet werkten met weeshuizen. Organisatie Voluntoura heeft in 2018 slechts ‘enkele tientallen’ vrijwilligers kunnen uitzenden, terwijl ze in 2017 nog ‘zeventig, tachtig’ deelnemers had, zegt een medewerker. Voluntoura is niet de enige: negen van de achttien geraadpleegde organisaties zeggen minder aanmeldingen te hebben. Cambodia-Dutch ging bijvoorbeeld van vijfentwintig naar vijf vrijwilligers per jaar voor schoolprojecten in Cambodja.

De bij Volunteer Correct aangesloten organisaties moeten aan een reeks voorwaarden voldoen. Zo moet ‘familiehereniging’ het uitgangspunt zijn van het tehuis, mag er geen financieel belang zijn bij het ontvangen van vrijwilligers en mogen de deelnemers er alleen werken als zij aantoonbaar een pedagogische achtergrond hebben.

‘We willen het goede vrijwilligerswerk onder de aandacht brengen’, zegt Volunteer Correct-secretaris Niko Winkel, tevens werkzaam bij vrijwilligersorganisatie Ontmoet Afrika. ‘Het gaat niet om het ‘beter maken’ van ontwikkelingslanden, het is eerder dat noord en zuid, rijk en arm elkaar ontmoeten.’

Volgens Lucas Meijs, hoogleraar vrijwilligerswerk aan de Erasmus Universiteit Rotterdam, hebben vrijwilligersorganisaties last van ‘vervuiling’. Niet altijd terecht, zegt hij. ‘Natuurlijk is er slecht vrijwilligerswerk − vooral de vorm waarbij mensen enorme bedragen neerleggen voor een ‘ervaring’, zonder te beseffen dat diezelfde ervaring speciaal voor hen wordt gemaakt. Goed vrijwilligerswerk gaat om een simpele vraag: is het een nuttige interventie, of is het vooral leuk voor mijzelf? Als je drie weken in een weeshuis bent, draag je niet bij aan het langetermijnwelzijn van de kinderen. Maar als je drie weken meebouwt aan een project: prima.’

‘Ik heb geen spijt’

Lieke Hulshof (23), afgestudeerd verpleegkundige uit Groenlo, is een ‘kritische vrijwilliger’. Ze is net terug van drie maanden vrijwilligerswerk met Go Ghana in een Ghanees ziekenhuis. Ze maakt zich geen illusies over de impact van haar werk. ‘Ik wilde een cultuur leren kennen, maar voor de mensen daarginds heb ik niet veel dingen met meerwaarde gedaan. Ik heb er geen spijt van, want ik heb veel geleerd, maar je moet niet op reis gaan met het idee dat je de wereld gaat verbeteren. Dat werkt zo niet.’

Meer naar scholen

Het aanbod van vrijwilligersreizen naar projecten met kinderen is nog altijd groot. Van de ongeveer 65 in Nederland opererende organisaties die reageerden op een oproep van Volunteer Correct, bieden 59 werk met kinderen in het buitenland aan. Soms gaat het nog om werk in weeshuizen, meestal om vrijwilligerswerk op scholen.

‘Wij zien een verschuiving’, zegt Barry Harzevoort van Activity International. ‘Minder vrijwilligers naar weeshuizen, meer naar scholen.’ Zijn organisatie biedt geen weeshuisreizen meer aan. Ook op schoolprojecten is kritiek. Opiniemaker Tina Rosenberg schreef vorig jaar in The New York Times: ‘Als we naar landen reizen waarvan we niks weten, en werk doen waarvoor we niet bevoegd zijn, bevestigen we het idee dat lokale mensen hulpeloos zijn en mensen uit ontwikkelde landen nodig hebben om hun problemen op te lossen.’

Volgens Jacqueline Dunnink van Voluntoura moeten organisaties tegenwoordig vaker verantwoording afleggen. ‘Haar’ vrijwilligers werken als onderwijsassistenten in Cambodja: een aanvulling op lokale leerkrachten, geen vervanging − precies zoals de nieuwe kwaliteitsrichtlijn voorschrijft. Niettemin worden haar reizigers alsnog geconfronteerd met negatieve reacties.

Slechts één organisatie ziet een duidelijke groei: het christelijk geïnspireerde World Servants. ‘Wij werken niet in kindertehuizen, maar bouwen met lokale jongeren aan voorzieningen als klaslokalen en klinieken’, zegt medewerker Willem-Jan van der Ven. Het afgelopen jaar heeft hij 850 mensen op reis kunnen sturen, aanzienlijk meer dan het jaar daarvoor. ‘De kerk krimpt, maar jongeren willen juist de handen uit de mouwen steken. Ze zijn wel kritischer dan vroeger: ze vragen vaak of wat ze doen wel echt nuttig is.’